जीवनगाणे ... (४ )

भारतीय संगीत,  जीवनाच्या प्रत्येक पायरीवर साथ संगत करणारे आहे. व्यक्ती तितक्या प्रकृती आणि तितक्याच त्यांच्या आवडीनिवडी. कुणाला  शांत, अर्थपूर्ण शब्द असलेली गाणी आवडतील तर कुणाला अगदी उडती,  म्हणजे फक्त चालच नाही तर अर्थ आणि शब्दही हलकेफुलके असलेली अशी आवडतील. कुठलेही संगीत वाईट नसतेच. तुमच्या  आवडीप्रमाणेच इतरांची आवड असेल असे नाही ना? तुम्हाला आवडणारे इतर कुणाला फारसे चांगले वाटत नसेल आणि कुणाला अजिबात न आवडणारे एखादे गाणे तुम्हाला अतिप्रिय असू शकेल. त्यामुळे तुलना, किंवा चांगलेवाईट ठरविण्याचा प्रयत्नच करु नये. न्यायाधीश न होता फक्त श्रोते व्हावे... 

भारताला हजारो वर्षांचा सांस्कृतिक वारसा लाभलेला आहे, आणि इतिहासही तितकाच प्रेरणादायी आहे. भारतभूमीवर  शास्त्री, पंडित, संत, कलाकार यांचा जसा वावर होता तसेच अनेक शूरवीर योद्धे देखील या भूमीचा वारसा मिरवीत होते. त्यांच्या अतुलनीय शौर्य आणि धैर्याच्या कथा आजही सांगितल्या आणि ऐकल्या जातात. निष्ठा हा गुण भारतीयांकरता फार महत्वाचा आहे.  भौतिक सुख किंवा सुखाची साधने मिळविण्याकरता फितुरी करणे, दगा करणे, दिलेला शब्द फिरविणे हे पाप मानले जाते. "प्राण जाए पर वचन न जाए" असे सांगणारी आमची संस्कृती, देशभक्ती किंवा मातृभूमीसाठी त्याग करणे हा  परमोच्च सद्गुण समजला जात असे. देशभक्त आणि त्यांच्या देशभक्तीच्या अनेक कथा आहेत आणि याच गुणाचे कौतुक करणारी  गीतेसुद्धा आहेत. 

पुरातन काळापासून भारभूमीवर असंख्य अतिक्रमणे झाली. भारतमातेला पारतंत्र्यात राहायला लागले. क्रूर आक्रमकांनी अनन्वित छळ केले. भारतमातेच्या  सुपुत्रांनी त्याग आणि बलिदानाच्या बळावर तिला स्वातंत्र्य प्रदान केले. अशा कथा आणि असा आहे इतिहास.

युद्ध म्हणले की जीवितहानी अटळ आहे. युद्धात जीत अथवा हार झाली तरीही ज्यांनी प्राण गमावले त्यांच्याकरता युद्ध दुःखदच असते. सम्राट अशोकची प्रसिद्ध कथा आहे. अशोक हा चक्रवर्ती सम्राट होता. त्याने अनेक राजांशी लढाई करून त्यांना पराजित केले होते. त्याला राज्यविस्तार करून सर्व भूमीवर स्वामित्व मिळवायचे होते. अशोकाचे  नेतृत्व आणि  सैनिकांचा पराक्रम, अपराजित होते आणि त्याबद्दल त्याला सार्थ  अभिमान होता. परंतु एका युद्धसमयी त्याच्या विजिगीषू वृत्तीला लज्जा उत्पन्न होईल असे काहीसे घडले. युद्ध समाप्तीनंतर   विजयी सेनेचे कौतुक करण्याकरता राजा  रणांगणावर आला. पण त्याला विजयाचा उत्सव कुठे दिसेना. त्याने पाहिले वृद्ध, स्त्रिया, बालके दुःखाने विलाप करीत होते. सर्वत्र मृतदेहांच्या राशी होत्या. त्यात पराभूत शत्रू सैनिक तर होतेच आणि सम्राट अशोकाच्या विजयासाठी बलिदान केलेल्या धारातीर्थी सैनिकांचे मृतदेह  सुद्धा होते. त्या सैनिकांचे आप्तस्वकीय तिथे होते. कुणाच्याही चेहऱ्यावर आनंद नव्हता. हे पाहून राजाला अपरंपार दुःख झाले आणि उपरती झाली. ज्या युद्धामुळे अनेक घरे, संसार उध्वस्त झाले आहेत त्यात मिळालेल्या विजयाचा उपयोग तरी काय? त्याने "अहिंसा परमोधर्म:" या तत्वाचा स्वीकार केला आणि बौद्ध धर्माचा मार्ग निवडला. अशी ती कथा, आणि  कथेचा मतितार्थ आजही तितकाच खरा आहे. 

राज्यकर्त्यांचा नाकर्तेपणा, फितुरी, संपत्तीसाठी केलेले हेवेदेवे इत्यादी कारणांनी रामदेवरायाचे देवगिरीचे साम्राज्य मुसलमानी आक्रमकांच्या ताब्यात गेले. महाराष्ट्र गुलामगिरीमध्ये बद्ध होता. निजामशाही, आदिलशाही, कुतुबशाही आणि मुघलशाही  यांचा अंमल इथे चालत होता. या सर्व शाह्यांनी इथल्या गरीब प्रजेवर अनन्वित अत्याचार केले. घरातल्या लेकीसुना सुरक्षित नव्हत्या. मंदिरे, घरे, शेते लुटली जात होती किंवा आगीच्या भक्षस्थानी पडत होती. नावाजलेले शूर सरदार, योद्धे बादशहाच्या दरबारी मानसन्मान उपभोगीत होते. बादशहाने दिलेल्या किताब आणि खिल्लतींवर धन्यता मानत होते. वतनासाठी भाऊबंदकी करीत होते. परंतु अशा निराशाजनक परिस्थितीमध्ये एक ठिणगी मात्र अशी होती जिने उभे रान पेटवले. बालशिवरायांनी स्वराज्य स्थापनेची शपथ घेतली आणि अलौकिक असा इतिहास घडवला. 

देशात राहून मातृभूमीची सेवा करणारे अनेक असतातच, परंतु कार्यसिद्धीकरता  परदेशात जाऊन राहिलेल्या देशभक्तांची व्यथा तितकीच अस्सल आहे. मायभूमी सोडून अन्यदेशी जाणे  तितकेसे सोपे नसते. चरितार्थाकरता माणूस दाहीदिशा फिरतो, परंतु मायभूमीच्या आठवणी त्याला नेहमीच सोबत करतात. कधी ना कधी मातृभूमीला परत जाता येईल या आशेवरच तो त्याचे जीवन जगत असतो. 

भारताचा स्वातंत्र्य लढ्याचा इतिहास गौरवशाली आहे. त्यात समाजातील सर्व थरातील माणसे सामील झाली. त्यातल्या कित्येक योद्ध्यांनी प्राण गमावले. ज्या स्वातंत्र्याकरता ते लढले, ते त्यांना कधीच प्राप्त झाले नाही, पण त्यांना त्याचे दुःख नव्हते, मातृभूमीसाठी आणि तिच्या सुपुत्रांसाठी त्यांनी बलिदान दिले होते. त्या शूरवीरांची गौरवगाथा प्रत्येक भारतीयांच्या स्मरणात असलीच पाहिजे. त्यांनी केलेल्या त्यागामुळे आज आपण स्वतंत्र भारतामध्ये सन्मान आणि अभिमानाने जगू शकतो आहोत. भारताच्या नवनिर्माणात अनेकांनी योगदान दिले आहे. त्या सर्वांचे फलित म्हणजेच आज प्रगतीपथावर असलेला भारत देश. 

भारत देशाबद्दल असलेला अभिमान आणि कौतुक  अनेक कवींनी वर्णिले  आहे. १५ ऑगस्ट १९४७ भारताचा स्वातंत्र्यदिन. पण स्वातंत्र्याचा सोहळा साजरा करण्या आधी फाळणीच्या वेदना आम्हाला भोगायला लागल्या होत्या. अखंड भारताचे दोन तुकडे झाले. त्यातूनही सावरून भारताने प्रगतीवर लक्ष केंद्रित केले. भारतात हरितक्रांती घडून आली, औद्योगिक प्रगती झाली. शिक्षण व्यवस्थेत तर कितीतरी बदल झाले. भारतात धर्म, भाषा, संस्कृती यात विविधता आहे. निसर्ग देखील याला अपवाद नाही. कुठे बर्फ़ाच्छादित पर्वतशिखरे आहेत, तर कुठे अफाट वाळवंट आहे. दऱ्याखोऱ्या, पर्वतरांगा आणि त्यातून वाहणाऱ्या असंख्य जीवनदायी नद्या यांनी देश संपन्न केला आहे. अशा देशाबद्दल कुणालाही  अभिमानच वाटेल नाही का? अनेकांनी केलेल्या त्याग, बलिदान, आणि अखंड परिश्रमाने साकारलेल्या भारत देशाचा सन्मान कायम राहील ही प्रत्येक भारतीयांची जबाबदारी आहे.

***

( मी इथे  दिलेल्या काही लिंक्स मध्ये ज्या चित्रफिती दिसत आहेत त्या (वाईट पद्धतीने) संपादित केलेल्या दिसतायत (अर्थातच मी नाही) त्या  बघताना विरस होतो आहे. इतक्या सुंदर कलाकृतींचे असे विद्रुपीकरण बघवत नाही खरे तर. म्हणून विनंती  आहे की गाणी पाहू नका ऐका. एका गाण्यात तर ऑडिओ पण संपादित केलेला वाटतो आहे. पण मूळच्या  प्रति मला सापडत नाहीयेत.)