किंमत

बाळ , तू सांग तुला कुणाकडे राहायला आवडेल ? 

आपला चष्मा डोळ्यावरून बाजूला करत न्यायमूर्ती धर्माधिकारींनी विचारले. 

त्या लहानशा कोर्टरूममधील वातावरणात एक तणाव जाणवत होता.

वादी आणि प्रतिवादी म्हणून तेजस्विनी पंडित आणि अनिकेत पंडित बसले होते. त्यांच्या सोबत त्यांचे वकील. अनिकेत च्या आई सुद्धा तिथे आल्या होत्या. आपल्या एकुलत्या एक मुलाच्या संसाराचे असे तुकडे होत असताना बघणे त्यांना असह्य होत होते.

पण सारा धीर एकवटून त्या तिथे आल्या होत्या. केवळ सानिकासाठी .

 नऊ वर्षांची कोवळी पोर , या सर्व प्रकारात भांबावून गेली होती. 

तिथे घडत असलेल्या घटनांचा अर्थ तिला कळत नव्हता. तिचे वयच नव्हते ते. 

पण एक गोष्ट तिच्या लक्षात आली होती, आणि ती म्हणजे तिचे आई ,बाबा आता वेगळे होणार होते. का ते तिलाही माहीत नव्हते. पण हे होणार होते. 

परत आवाजात शक्य तितके मार्दव आणून जजसाहेब म्हणाले,

बेटा, तू सांग तुला कुणाबरोबर राहायला आवडेल ?

सानिकाच्या चेहऱ्यावर गोंधळ पसरला होता. मोठ्या काळ्याभोर, निरागस डोळ्यात कसलेसे अनामिक भय दाटले होते. 

कुठल्याही क्षणी आता ती रडायला सुरुवात करेल असे वाटत होते. 

तिने वळून आपल्या आजीकडे पाहिले. दोन्ही खांद्यांवर घट्ट पदर लपेटलेली आजी, तिच्याकडेच पाहत होती. 

सानिकाला वाटले , निदान आजी तरी आपल्याला काही सांगेल. पण गंभीर चेहरा करून आजी शांत बसलेली होती.

असं काय करते आहे आजी ? 

सानिकाला प्रश्न पडला. नेहमी तिच्याकडे बघताना आजीच्या चेहऱ्यावर माया दाटलेली असे. सानिकाचे सगळे बोलणे ती मोठ्या कौतुकाने ऐकत असे. सानिकाशी बोलताना आजीच्या चेहऱ्यावर नेहमीच एक मंदसे स्मित असे. आणि ते सानिकाला खूप आश्वासक वाटे. आजी तिला कधीच रागावायची नाही. तिच्या मनातील अनेक गुपिते सानिका बिनदिक्कत आजीला सांगे. आणि आजीही न कंटाळता सारे काही ऐकून घेई. तिला सानिकाचं काहीच चूक वाटायचं नाही. शाळेत बाईंनी एखाद्यावेळेस तिला शिक्षा दिली अथवा रागवल्या , तर ते उगीचच असं सानिकाप्रमाणेच तिच्या आजीचही मत असे. आई- बाबा मात्र म्हणत, टीचर उगीचच पनिशमेंट देणार नाहीत, तू असं करायला हवं होतं, आणि तसं करायला नको होतं. ते ऐकताना  मग सानिकाला आजीचाच काय तो आधार वाटे.

 पण आज आजी सुद्धा काहीच बोलत नव्हती. ती आजारी आहे का? तिचा चेहरा असा काय दिसतो आहे ?

सानिकाने आपल्या आई आणि बाबांकडे बघितले. दोघेही मोठ्या अपेक्षेने सानिकाकडे पाहत होते, पण बोलत काहीच नव्हते.

तुला आता सांगायला हवे सानिका.. जजसाहेब म्हणाले. 

तू मोठी हुशार मुलगी आहेस असे आम्हाला समजले आहे, आणि शहाणी सुद्धा. हो की नाही ?

सानिकाचा चेहऱ्यावरचा गोंधळ थोडा कमी झाला. 

ती थोडी मोठ्यानेच म्हणाली,

आई आणि बाबा, दोघांकडे राहायचंय मला.

 म्हणजे सकाळी माझ्या शाळेची तयारी , माझ्या केसांच्या वेण्या घालणं, युनिफॉर्म ची इस्त्री हे आईच नीट करते. बाबाला कळतच नाही माझ्या केसांचा भांग डावीकडे पाडायचा की उजवीकडे पाडायचा. पण बाबा गोष्ट मात्र खूप छान सांगतो. अगदी परीराणीचीही. त्याला खूप जमती माहिती असतात, आणि तो माझ्याबरोबर गेम्स सुद्धा खेळतो. आई नुसती स्टोरीबुक वाचून दाखवते. मला नाही आवडत. आणि स्टोरी ऐकल्याशिवाय मला झोप सुद्धा येत नाही. 

म्हणून आई, बाबा दोघही हवेत. 

तेजस्वीनीच्या डोळ्यात पाणी दाटू लागले. अनिकेत च्या आईने तर डोळ्याला पदरच लावला होता. अनिकेत , खिशातला रुमाल काढून उगीच कपाळावरचा नसलेला घाम टिपत होता. 

जजसाहेबांना सुद्धा काय बोलावे कळत नव्हते.

आजवरच्या नोकरी मध्ये, त्यांच्यासमोर अशा अनेक घटस्फोटाच्या केसेस आलेल्या होत्या. आणि त्यातील हा भाग त्यांना नेहमीच अवघड वाटत असे. मुलांचा ताबा कुणाकडे द्यायचा? अशी मायेची, प्रेमाची विभागणी करणे किती अवघड असते?

न्यायदेवता आंधळी असते. तिला या भाव-भावना कळणे शक्यच नाही. नियमांच्या चौकटीतले निकष लावून निकाल दिला जातो. पण त्या एका निकालासरशी किती आयुष्य उद्ध्वस्त होतात? हे कसे कळणार. आणि ते समजून घ्यायचे ठरवले, प्रत्येक केस मध्ये अशी भावनिक गुंतवणूक करायचे ठरवले तर एकाही केस चा निकाल देणे शक्य होणार नाही.

हे सगळं खरं आहे गं.. जज म्हणाले.

पण आता तुला दोघांपैकी एकाकडेच राहता येईल, कारण तुझे आई आणि बाबा आता एका घरात राहू शकत नाहीयेत ना..

मग सांग बघू ..

सानिका आता रडायला लागली होती. आपल्या खुर्चीवरून उठून ती आजीकडे धावली . तिला बिलगून ती स्फुंदून स्फुंदून रडत होती.

आता तेजस्विनी आणि अनिकेत ने जजसाहेबांकडे पाहिले. दोघांच्या चेहऱ्यावर असहायता होती.

जज म्हणाले एकंदरीत परिस्थिती बघता, मी असे सांगीन की सानिकाने श्री अनिकेत पंडित यांच्याकडे राहावे. कारण त्यांच्या घरी त्यांच्या आई आहेत , ज्या सानिकाची काळजी घेऊ शकतील. खरं म्हणजे अशा केसेस मध्ये मुलीचा ताबा आई कडे दिला जातो. परंतु मिसेस पंडितांच्या कामाचे स्वरूप आणि त्यांच्या घरची परिस्थिती लक्षात घेता तिथे सानिकाची आबाळच होईल असे वाटते. कारण या वयातील मुलांना फक्त सोयी, सुविधा देणे पुरेसे नसते. त्यांच्या निकोप वाढीसाठी त्यांच्या चांगल्या वाईटाचा विचार करणारी, आणि त्यांच्यावर मायेची पाखर घालणारी एक तरी पौढ व्यक्ती त्यांच्या जवळ नेहमी असणे गरजेचे आहे. एक घर विभागले जाणे खरोखरच दुर्दैवी आहे. परंतु ते टाळणे तर आता शक्य दिसत नाहीये. पण तुम्ही दोघांनी समतोल बुद्धीने निर्णय घ्यावा , कारण हा तुमच्या मुलीच्या आयुश्याचा प्रश्न आहे. अर्थात हे तुम्हाला मान्य नसेल तर कायद्याप्रमाणे आणि नियमानुसार मुलीचा ताबा आईकडे द्यावा लागेल. तुम्ही दोघांनीच आपसात काय ते ठरवा.

अनिकेत खाली मान घालून स्वस्थ बसला होता. आता हे सर्व लवकर संपेल तर बरं असच त्याला वाटत होतं. सारा ताण त्याला आता असह्य झाला होता. पण काय बोलावे हे त्याला समजत नव्हते. 

मग तेजस्विनीच बोलली, 

जजसाहेब, तुमचा सल्ला मला योग्य वाटतो. अनिकेत कडे राहण्यातच सानुचं भलं होणार आहे. कारण मी तिला बाकी सारं देईन, पण वेळ मात्र देऊ शकत नाही. 

तेजस्वीनीला आता पुढे बोलणे अशक्य झाले होते. आपण आता एक शब्द बोलायचा प्रयत्न केला तर हुंदकाच बाहेर येईल असे तिला वाटले. ती आपले ओठ घटट आवळून स्वस्थ बसून राहिली. 

आपलाच आवाज तेजस्वीनीला ओळखता येत नव्हता. आपण जे काही बोलतो आहोत यावर तिचा विश्वास बसत नव्हता.

आपली सानु.. माझी आणि अनिकेत ची सानु..

ती आपल्याकडे राहू शकत नाहीये. या परक्या जजसाहेबांनासुद्धा वाटतं  आहे की सानुने आपल्याकडे राहू नये. कारण आपण आईचे कर्तव्य पार पाडण्यात अयोग्य आहोत. केव्हढा मोठा पराभव आहे हा ? आणि याला जबाबदार कोण ? मीच तर आहे. 

तेजूला सारं असह्य झालं होतं. आजवर पराजय, अपयश या पासून ती नेहमीच दूर होती. आपल्या गुणांच्या, बुद्धीमत्तेच्या जोरावर तिने अनेक यशाची शिखरे सर केली होती. 

अनिकेत बरोबर तिचे लग्न झाले तेव्हा ती  खूप आनंदात होती. दोघांनी मिळूनच हा निर्णय घेतला होता. अनिकेत अतिशय उमदा, मोकळ्या मनाचा आणि त्याच्या बरोबरीच्या इतर तरूणांपेक्षा खूपच  जास्त समजूतदार होता. तेजूला हा साधाभोळा अनिकेत फार आवडला. दोघांच्या घरच्या आर्थिक परिस्थीतीत खूप तफावत होती. तेजू एका यशस्वी उद्योजकाची एकूलती एक मुलगी होती .

 अनिकेत सुध्धा एकुलता एकच,  परंतु त्याचे वडिल शिक्षक होते. आणि ते सुद्धा आता हयात नव्हते. आई प्राथमिक शाळेत शिक्षिका. पण परिस्थितीवर मात करून तो शिकला आणि कॉलेज मध्ये लेक्चरर झाला. 

विवाहानंतर पहिली काही वर्षे सुखात गेली. त्यातच सानिकाचाही जन्म झाला. 

पण एक दिवस तेजूच्या वडिलांना ऱ्हुदयविकाराचा झटका आला, त्यातून ते बरे झाले, परंतु आता पूर्वी प्रमाणे बिझनेस मधील ताण-तणाव झेलणे त्यांच्या प्रकृतीला घातक होते. म्हणून तेजू त्यांच्या ऑफीस मध्ये जाऊ लागली. 

आणि मग सारे  चित्र हळू हळू पालटू लागले. सुरुवातीला फक्त वडिलांना मदत म्हणून ऑफीस मध्ये जाणारी तेजू तिथे चांगलीच रमली. बिजनेस च्या मोठ्या मोठ्या संधी तिला खूणावू लागल्या.

आणि तिच्याकडून घराची नकळत उपेक्षा होऊ लागली. तिला वाटे अनिकेतनेही नोकरी सोडून तिच्या म्हणजेच घरच्या बिजनेस मध्ये लक्ष घालावे. परंतु अनिकेत ला आपला शिक्षकाचा पेशा प्रिय होता. 

मग आधी धुसफुस, वादविवाद, आणि शेवटी भांडणे होऊ लागली. 

कॉर्पोरेट क्षेत्राशी , शिक्षण क्षेत्राची सततकेली जात असलेली  तुलना अनिकेतला अपमानास्पद वाटत असे. 

जरी त्याला मिळणारा पैसा तुलनेने अगदी नगण्य होता, तरीही त्याला आपल्या कामाचा रास्त अभिमान होता.

आपली क्षेत्रेच केवळ भिन्न नाहीत तर आपल्या आयुष्याचे मार्ग आता वेगळे आहेत ह्याची दोघांना जाणिव झाली होती.

आणि म्हणुनच वेगळे व्हायचा निर्णय त्यांनी घेतला होता. 

त्या साठीच तर ते इथे आले होते. 

पण दोघांमध्ये एक क्षीण धागा अजूनही शिल्लक होता, सानिकाच्या रुपाने. 

आणि आता तिच्याबाबतीतही निर्णय घेण्याची वेळ आली होती. 

काय करेल अनिकेत आता? दूसरे लग्न करेल का ? आणि मग सानु..? 

तेजूने पुन्हा अनिकेत कडे पाहिले. त्यांचा ताणलेला चेहरा बराच निवळला होता. 

आईंनी  दोन्ही हातांनी सानिकाला आपल्या जवळ वेढून घेतले,त्यांचा  एक हात तिच्या मऊसर , दाट केसातून हळूवारपणे फिरत होता. 

अनिकेतने  इतक्यावेळात पहिल्यांदाच तेजस्विनीकडे पाहिले.

थॅंक यू तेजू.. 

बस्स , इतकच बोलू शकला तो.

मग बाकीचे कायदेशीर सोपस्कार पार पडले. सानिकाने आठवड्यातून एक दिवस आईकडे जावे असेही ठरले. 

आणि मग सारे जण कोर्ट रूम च्या बाहेर आले.

तेजुने सानिकाला आपल्या जवळ घेतले, आणि म्हणाली

सानू बेटा, आता एव्हरी संडे आपण दोघी बरं का? 

खूप खूप मज्जा करायची. 

सानिकाने मान डोलावली. या क्षणी तरी तिचे आई, बाबा तिच्या जवळ होते. 

भविष्यात डोकावण्या एव्हढी समज तिच्याकडे नव्हती. 

खरंच, बालपण किती निरागस असतं, अज्ञानात मोठं सुख असतं.

तेजू पुढे म्हणाली,

हे बघ खूप खूप अभ्यास करायचा, छान राहायचं ...काय ?

आणि आजीला त्रास नाही द्यायचा.

आता सानिका पुष्कळच सावरली होती.

मी नाहीच मुळी त्रास देत, कध्धीच नाही, हो की नाही गं आजी?

तिच्या बोलण्याने साऱ्याच्या चेहऱ्यावर हसू आले.

आई हसून बोलल्या हो गं हो, मला तुझा अजिब्बात त्रास होत नाही.

मग गंभीर होत बोलल्या, 

तेजू जे झालं आहे ते का हे मला समजत नाहीये. तू आणि अनिकेत समजदार आहात.

पण सानिकाचा विचार करायचास गं.. मी अशी किती दिवस ..?

परत त्यांचा आवाज भरून आला. त्यांना पुढे बोलवेना.

यावर काय बोलावे कुणालाच कळत नव्हते. 

तेजस्वीनी सावकाश वळली , जड पावलांनी आपल्या कार कडे निघाली. 

तिला वाटत होते अनिकेत ने काही बोलावे, एकदा तरी थांब म्हणावे..

निदान हाक तरी द्यावी.. 

पण अनिकेत शांतच होता. आपल्या कारजवळ उभी राहून तेजू बघत होती.

अनिकेत ने रिक्षा थांबवली. सानिकाचा हात धरून तो रिक्षाकडे निघाला होता. आई त्यांच्या पाठीमागून चालत होत्या..

ती रिक्षा दिसेनाशी होईपर्यंत तेजू तशीच उभी राहिली. 

मग आपल्या पर्स मधून नाजूकसा रूमाल काढून तिने आपला चेहरा पुसला, डोळ्यावर मोठा ऐटबाज गॉगल चढवून कार चे दार उघडले.

तिने आपल्या स्वातंत्र्यासाठी, करिअर साठी खूप मोठी किंमत दिली होती. 

आता तिच्याकडे काहीच शिल्लक राहीले नव्हते.